Elisqan Álipuly (1908-1943) – qazaq halqynyń basyna zulmat kúnder túsken 1930-1940 jyldardaǵy qandy kúnderdiń qurbany. Ult qaharmany. El-jurtyn zulymdyqtan qutqarý jolynda jan aıamaı arpalysqan kúresker tulǵa.

Keńestik qyzyldardyń saıasatyn kóshirip qoldanǵan qytaılyq zulmattyń qol shoqpary bolǵan Shyń Shysaı dáýirinde Shynjańdaǵy qazaq halqy qatty kúızeliske,  aıaýsyz qyrǵynǵa ushyrady. Sonyń kesirinen týǵan jer – ushqan uıasynan alystap bosqyndyq kúı keshti.

Elisqannyń ákesi Álip Jamysbaıuly halqyna qamqor bolǵan kórnekti tulǵa edi. 1931 jylǵy qytaı úkimetine qarsy Qumylda týǵan Qojanıaz, Jolbarys bastaǵan sharýalar kóterilisin qoldady degen aıypqa ushyraıdy. Sol úshin de 1932 jyly qara kúzde Barkólde Shyń Shysaıdyń Chıń Pıshý atalatyn jendeti jaǵynan búkil aýylymen qyrǵynǵa ushyrap, shahıd bolǵan.

Osy qyrǵyn jaıynda qytaıda ótken kórnekti halyq aqyny Súleımen Dáribaıuly bylaı deıdi:

Álipti sóıtip olar qyryp saldy,

Mal-múlkin túgin qoımaı jıyp aldy.

Túıe menen qoıynyń bári ketip,

Áliptiń jylqy degen maly qaldy.

Osylaı bes-alty aýyl túgedi ǵoı,

Shapqandar mal-múlkine bógedi ǵoı.

Qaptyqtan Qojaqyn men Elisqan da,

Tusynan «Toı tóbeniń» keledi ǵoı.

Bul kezde Áliptiń aǵasy Qojambergen  Mońǵolıaǵa qaraı kóship edi. Kóshti toqtatý jáne eldi qaıyryp ákelýge Álip – inisi Qojaqyn men balasy Elisqandy attandyrǵan bolatyn. Olar eldi qaıyryp ákelip, aýylǵa oralǵanda qyzyl qyrǵynnyń ústinen túsedi. Kári-jas demeı tutas aýyldan 117 adamdy qyryp salypty. Kishi sheshesi Shárben men inisi Seterhandy oljalap, búkil aýyldyń mal-múlkin tonap, qashyp bara jatqan qytaı armıasyna Elisqandar jantalasa oq jaýdyrady. Alaıda jaýdyń adam sany óte kóp, qazaqtar az ǵana adam bolatyn. Jaýlaryn qadap atqan  qazaqtar olardyń az adamyn shyǵyndaǵanymen, kóbi qashyp qutylyp ketedi. Elisqan jaýǵa aýyldy kórsetip, jol bastap kelgen jergilikti qytaı satqyndary men tonaýshylaryn qyryp salady.

Súleımen aqyn osy kezdegi Elisqan jaıyn:

Shoshynǵan barlyǵy da qaltyldaıdy,

Ólimnen sonda Elisqan tartynbaıdy.

Aqylyna saı kelgen qaıraty bar,

Tasbıke áli sodan artylmaıdy.

Kisideı kópti kórgen júrdi saspaı,

Jerledi barlyǵyn da qorqyp qashpaı.

Kegin alyp, keregin jaıǵastyrdy,

Ertip ap, tasbıkesin ózi bastaı, – dep sýretteıdi.

Bul shyn máninde Elisqannyń ne bári 24 jasqa shyqqan kezi edi.

Mine, osy bir qandy oqıǵa Elisqannyń el bastap kóshýine áser etken erekshe jaǵdaı boldy.

Sóıtip, osy qyrǵynnan keıin Altaı-Barkóldi jaılaǵan qazaqtar Gansý, Chıńhaı ólkesine qaraı kóship, ondaǵy duńǵan musylmandarynan kómek alýdy, solarǵa súıenýdi oılady.

Shyń Shysaı kóshti toqtatýǵa buıryq bergenimen saqadaı saılanǵan qazaq qoly soǵysa júrip Qumyl óńirinen ótedi. Qumyldan keıingi Shyńshısa asýynan (Dóńbastaý) tosqan qytaı armıasynyń da kózin qurtady.

Osy kezde Keńes odaǵynan kelgen Abaı Qasymuly Qumyl aımaǵynyń orynbasar ýálıi jáne Barkól eliniń basqarýshy ákimi salaýatymen Barkól halqyn bir jaǵy aldap-arbap, bir jaǵynan úrkitip-qorqytyp qatal basqarýǵa kirisedi. Elisqan kóship ketkennen keıin qalǵan eldi ýysynan shyǵarmaı ustaýǵa bar kúshin jumsaıdy.

El serkeleriniń aldy ustala bastaǵanda, arty ózderine tónip kele jatqan qaterdi tez ańǵarady. Abaı men Shyń Shysaıdyń zulymdyǵyn sezgen keıingi el de birinen soń biri Elisqannyń sońynan kóshedi.

Shyń Shysaı qasha kóshken qazaq aýyldaryn aıaýsyz bombalaıdy. Kókte ushaq, jerde mashına jáne atty ásker kóshti toqtatýǵa jantalasa árekettenip halyqqa oq jaýdyrady. El bastaǵan batyrlar maıdannyń aldyńǵy legine shyǵyp, jaýlarymen aıanbaı atysady. Kóshti qorǵap, olardy úzdiksiz alǵa jeteleı beredi.

Elsihan bolsa ańsaǵan  dúńgen genaraly – Ma Býfańǵa da jetedi. Kóp uzamaı qalǵan el de onyń sońynan sol tóńirekke barady.

Shyn máninde Mabý fań da gomındań úkimetiniń áskerı genaraly edi. Degenmende ol Shynjańdy dara bılegen Shyńshysaıdyń bılilin qulatsa, bul óz ústemdiginen shyǵyp ketken Shyń-ǵa tisin basqan Jań Kaıshige tıimdi bolar ma eken dep te oılaǵan. Alaıda, dál osy kezde onyń qolyna qashqyn qazaqtardy qaıtaryp berý týraly Shyń Shysaıdyń haty da kelip tıedi.

Sóıtip, Ma Býfań endigi jerde saıası oıyndar oınaıdy. Bir jaǵynan Jań Kaıshyny, bir jaǵynan Shyń Shysaıdy da aldaı turyp, qazaqtardy óziniń qosalqy qosyny retinde jasaqtaýdy qarastyrady. Alaıda Elisqan oǵan birden bas ımeı, derbes qazaq qolyn jasaqtap, tizgin-shylbyrdy óz qolyna alýdy oılaıdy. Elisqannyń ózine boısynbaıtynyn ańǵarǵan Ma Býfań endigi jerde onyń kózin qurtyp, halqyn quldyqqa ustaý pıǵylyna kóshedi. Muny Elisqan da anyq ańǵarady.

Osylaısha endigi jerde Ma Býfań men Elisqannyń teke tiresi bastalady.

Elisqannyń sońynan ergen ordaly el bolsa, Elisqanǵa jeke dara el basqarý bıligin suraıdy. Búgingi kúnniń sózimen aıtqanda Gansý-CHıńhaıdy mekendegen qazaqtarǵa derbes avtonomıa berip, onyń basshysy Elisqan bolýy kerektigin talap etedi. Ondaǵy maqsattary aldy-artyn túgendep, kúsh toptap, Shynjańǵa joryq jasap, Shyń Shysaı bıligin aýdarý edi.

Ma Býfań bolsa gomındań úkimetiniń «qazaqtardy basqarý saıasatyn» jeleý etip, olardy aımaqtarǵa bólip, álsiretý arqyly óz aıtqanyna kóndirmekshi bolady.

Taıtalasqan sátterde qazaqtardyń bılikke qumarlyǵyn baıqaǵan Ma Býfań el ishinen kóptegen kisilerdi shaqyryp, olarǵa túrli-tústi mansap usyný arqyly ózara irtki salýǵa kirisedi. Keıbirin Elisqanǵa qarsy qoıady. Qazaqtardy óz ishinen iritip qana qoımaı, kórshiles mońǵol jáne tańǵyttarmen bolǵan ara-qatynas ta ulttardy bir-birine aıdap salyp, arazdyq týdyrýǵa kirisedi. Sóıtip, turǵylyqty mońǵoldar men qazaqtar arasynda da urlyq-qarlyq, jaýlasý beleń beredi.

Osyndaı ár túrli qaqtyǵystardyń sońy qandy qyrǵynǵa ulasady. Ma Býfań óziniń áskerı basshylaryna buıryq berip, Elisqannyń kózin qurtýdy tapsyrady.

1940 jyly tamyzda, Elisqan Ma Býfańnyń tepershigi men qysymyna tózip tura almaı, Chıńhaıdan Tıbetke qaraı kóshedi.

Osy jaılar sóz bolǵanda Halıfa Altaı «Altaıdan aýǵan el» kitabynda:

«1940 jyldyń jazy.

Elisqan ıt arqasy qıandaǵy – Altynshógege baryp qondy. Altynshóge – Gansý ólkesinde, Tıbet shekerasyna jaqyn ólke. Kózi ashyq, jalyn-serpini qaıtpaǵan jas jigittiń elden oqshaý, bólek qonýynyń da sebebi bar-dy. Ata-baba amanat etken atajurt artta qaldy. Túptiń túbinde osy jer, osy el meken bola ma eken?! Qaıda barsa da Qorqyttyń kóri. Baıaǵy sán-saltanat, saýyq-saıran kózinen bul-bul ushqaly qashan. Attyń jaly, túıeniń qomynda ótip jatqan súrkeı tirlik, osynyń bári Elisqandy bir sát oı shyrmaýynan serpiltip kórgen emes.

Ary-oılap beri oılap aǵaıyn, joldas-joralaryrmen aqyldasýdy jón dep tapqan ol Saýytbaı, Begı, Qoıshy, Sabyrbaı, İlıas, Jáýkish qatarly adamdarmen aqyldasa kelip, Tıbet arqyly Úndistanǵa ótýdi jón kóredi...

Elisqan bastaǵan top atqa qonady. Sóıtip, jaýdy taýyp, olarǵa soqqy beriledi. Kóshtiń joly tazartylady», – dep baıandaıdy.

Chıńhaıdyń Altynshoqy saharasynda Ma Pýfańnyń orynbasar brıgada komandıri Han Jınbaý (Fý lúıjań) olardy qýyp jetip qorshap alady.

Bul oqıǵa jaıynda Qaramolda atalǵan Seıithan Bortanqajyuly bylaı dep jyrlap edi:

Elisqannyń Han Jıńbaýǵa(Fý lúıjań) aıtqany:

Elisqan aıtty sonda: uqsań jaıym,

Ádildik izdep keldik patshaıym.

Patshanyń jarlyǵy dep mal qaıtarsam,

Suraqsyń qoıasyń ba adam qanyn.

Elisqan Allaniki ámir, patshaniki ýájip dep bilip, «biz boısunsaq, ólgen adamdaryńa qun alamyz dep bizge aýyz salmaısyńdar ma?» degen suraq qoıady.

Dúńgen aıtty: kerek joq bir qısyq jol,

Qol qoıyp Ma Býfańǵa buqara bol.

Qas qylsaq bir Allaǵa tapsyrshy dep,

Quranǵa tańba basyp alysty qol.

Shatyrǵa qazaq saýlap tústi kelip,

Jaırańdap dúńgen jatyr jaýap berip.

Elisqan: ótken istiń keregi joq,

Patshanyń balasysyń aqyl serik!

Bulaısha toqtamdasty sózdi baılap,

Bastaǵan bir saparǵa qudaı aıdap.

Shaqyryp erteńinde Elisqandy,

Kisendep úsh kisimen aldy baılap.

Qazaq qolyn qandy soǵys arqyly ala almaıtynyn bilgen dúńgender jaǵy quran ustap Elisqan tobyn aldamalap qolǵa túsiredi. Malyn bulap, bas kótergen jigitterdi oqqa ustaıdy. Qyz-qatyndarǵa deıin aýyz salady.

Qol-aıaǵy baılaýly Elisqan amalsyz kúıde typyrshıdy. Ózine tamaq tasýshylar arqyly aǵasy Qojaqynǵa sálem aıtyp, «ne óletin kún, ne óltiretin kún» degen baılamǵa kelisedi. Sóıtip, tún ortasy aýǵan shaqta Qojaqyn bastaǵan qazaq qoly áskerlerdiń shatyryna lap qoıady. Qarýdyń bárin tartyp alsa da Qojaqyn jalǵyz ǵana jeń myltyǵyn (naganyn) jasyryp qalǵan edi. Eldiń qolyndaǵy balta-kúrek, soıyl-shoqpar arqyly jaýdyń mylja-myljasyn shyǵarady. Aldy qyrylǵanyn bilgen keıingi jaýlar da atysqa shyǵady. Eki jaq arasynda qıan-keski urys bastalady.

Qol-aıaǵy bosaǵan Elisqan bir jaǵy jaýmen atysyp, bir jaǵy eldi bastap kóship, arpalysqa túsedi. Eki jaqtan da shyǵyn bolady. Qolyna qarý tıgen qazaq jigitteri jaýyn da aıamaı qyrǵyndaıdy. Oqtyń astynda qasha kóshken kósh óldim-taldym degende jaýdyń tyrnaǵynan qutylady.

Han Jınbaý bastaǵan kóp adamy qyrylǵan Ma Býfań da qatty kektenip, qazaqtardy aıaýsyz qyrýdy tapsyrady. Elsihan aýyly qasha kóship, qýyp kelgen qýǵynshyrlardy oqpen qaıtarady. Alaıda bólinip-jarylyp qalǵandardy jaýlary aıasyz oqqa ustap, qyryp salady. Talaı aýyldyń, talaı shańyraqtyń tútini óshedi.

Qasha soǵysyp, qan jylap bara jatqan eldiń aldynan tańǵyttar qarsy oq atady. Álimjettik jasap, malyn bulap, balalaryn urlap alýǵa deıin barady. Sóıtip, qytaıdan qashqan Elisqan kóshi dúńgendermen atysa qashyp júrip, endigi jerde «qolyq» atalǵan tıbettiktermen qandy  qaqtyǵysqa barady.

Osyndaı oqıǵalardyń barlyǵynda aqyl men qaıratyna súıengen  Elisqan aǵasy Qojaqynmen tize qosa otyryp, bógetterdiń bárin buzyp ótedi. Jaýlasqandy oqpen jaıratady. Sóıleskendi aqylmen alady. Taǵy bir ereksheligi barǵan jerindegi halyqtardyń barlyǵynyń da tilin meńgerip otyrǵan. Qajet týǵanda sol halyqtardyń basty ókilderimen aýdarmashysyz sóılesetin dárejege jetedi.

Tıbet jerine kelgennen keıin azdap esin jıyp, aldaǵy kóshtiń baǵytyn aıqyndaıdy. Gımalaı asyp arǵy bettegi Úndistan-Pákistan musylmandaryna jetip bir jaǵynan jan saýǵalap, bir jaǵynan kómek alýdy armandaıdy. Sóıtip, dúnıeniń eń bıik shoqysy – Gımalaıdy baǵyndyrýǵa bel baılaıdy. Qar jastanyp, muz tósenip qyrǵynǵa ushyraǵanyna qaramaı alǵa jyljıdy. Alǵan betinen qaıtpaıdy.

Oǵan ilesken el basynyń biri Zaıyp táıji Tıbet ústirtinde kóz jumyp, onyń uly Qusman osydan keıin Elisqanǵa serik bolady.

Sóıtip kósh 1941 jyly tamyz aıynda Úndistan shekarasynan ótedi. Kóshpen ótkenderdi sanaǵanda jıyny 3039 adam bolady. Jol boıyndaǵy qandy qyrǵyndardan kem degende 6-7 myń adam kóz jumǵan eken. 

Bul týraly Seıithan (Qaramolda) Bortanqajyuly Úndistan shekara basshysyna barǵan kezeńin:

Úsh jyldaı japan dúzdi kezip júrip,

Minekı, jerim osy sizdi tapqan.

Patshamyz biri – Elisqan, biri – Qusman,

Tirideı jolda qaldy birtalaı jan.

Eki-úsh jyl Úndistandy izdep kóship,

Biz keldik medet tilep bir Alladan, – dep jyrlaıdy.

Ol kezde Úndistan-Pákistan          aǵylshyndardyń basqarýyndaǵy birtutas el bolatyn. Tek, 1947 jyldan keıin ǵana Úndistan, Pákistan aıyrym-aıyrym eki el bolǵan edi.

El Zuljala asýynan asyp, Muzafarad qalasynyń irgesine kelgennen keıin de osy orynda uzaq baılanyp otyryp qalady. Aýaraıynnyń qolaısyzdyǵynan juqpaly aýrý tarap qazaqtar taǵy da qyrǵynǵa ushyraıdy.

Elisqan bolsa taǵy da jan aıamaı kúresýge bekıdi. Jat el, jat jerde júrmin dep olıamaı, ózderin qorshap turǵan áskerlerden túndelete urlanyp shyǵyp, Ternava jaqqa ótip ózine jaqtas musylman basshylaryn taýyp sóılesedi. Solardyń kómegimen Muzafarabad jerinen Pákistannyń ishki aımaqtaryna jyljıdy. Áýeli Ternavaǵa kóship keledi.

Osy jaılar sóz bolǵanda Halıfa Altaı óz esteliginde bylaı dep jazdy:

«Bir kúni Tárnavaǵa aǵylshynnyń Úndistandaǵy bas ókili Ser Lord Halfaks deıtin adam keldi...

Biz jaqtan Elisqan sóılep, bosqyndardyń aryz-armanyn aıtty. Ár adamǵa bosqyn degen belgi qaǵaz berilse, búkil Úndistan kóleminde júrip-turýǵa ruqsat etilse, kim qaıda baryp, qaıda ornalasady óz erkinde bolsa, degen ótinish-tilek bildirdi. Bizdiń qolymyzǵa búkil el kóleminde júrip-turýǵa ruqsat etilgen, ýaqyt merzimi kórsetilmegen bosqyn degen qaǵaz berildi. Kóńilderimiz kóterilip, arqamyz keńigendeı boldy.

 Sonymen, Úndistannyń qaı buryshyna baramyz desek, osy qaǵaz arqyly kete beretin boldyq».

Mine, Halıfa Altaı aqsaqaldyń baıanynan kórgenimizdeı, elim-jurtym dep qan jylaǵan Elisqan eń sońyna deıin kúresip, juqpaly dertten quryp-joǵalýǵa aınalǵan qandas aǵa-baýyrlaryna erekshe quqyqty «bosqyndyq kýáligin» alyp beredi. Eger dál osy kýálik qoldaryna tımegende, olardyń kúni ne bolar edi. Múmkin telim-telimi shyǵyp, túp-tqıanyna deıin quryp keter me edi, qaıter edi?!

1934-1935 jyldan bastalǵan alǵashqy kósh jaýdyń qyrǵynyna ushyraı otyryp, 1941 jyly Úndistan jerine jan saýǵalap ótse de, aýrý tarap, adam ólimi toqtamaıdy. Shekaradan sanap ótkizgende 3039 adam bolsa 1951 jylǵa kelgende 1400 adam ǵana qalǵan. Altaı men Barkólde týǵan talaı sabazdyń basy jat jerde Úndistan-Pákistan topyraǵynda qaldy. Shamamen 1600 adam sonda jerlendi.

Elisqan munymen toqtap qalmaı, es jıip, etek-jeńin qymtap, halqyn bul jerlerden de alyp ketýdi oılaıdy. Amal neshik, kósem oıly kósh basshysy Elisqan Álipuly 1943 jyly Pákistanda aýrýdan qaıtys bolady.

Demek, Elisqan jáne onyń eliniń basyndaǵy qandy qyrǵyn 1932 jyldan bastalyp, 1943 jyly ózi ólgenge deıin jalǵasady. Qansha qasha kóshse de zulymdyq, ajal ony qýǵanyn qoımaıdy.

Kúndiz-kúlki túnde uıqydan aırylǵan Elisqan qaı kez, qandaı jaǵdaıda bolmasyn qara basynyń qamyn oılamaǵan. Tek qana elim dep emirene kúresip qan keship ótti. Ne bary 35 jasynda shahıd boldy.

Súıegi Pákistannyń Dır aımaǵynyń Jandýyl jerinde Barýyn atalatyn meshittiń túbinde jatyr.

Osy jaılarǵa toqtalǵanda Halıfa Altaı «Altaıdan aýǵa el» kitabynda: «Elisqan sózge usta, jaýyna bas ımeıtin er júrek, qysyl-taıańda jol taba biletin aqyldy azamat bolatyn. Sonaý Altaıdan osy araǵa deıin eldi bastap kelgen de sol edi. El-jurtqa qaıyrymdy da kishipeıil. Osyndaı bir halyqtyń ardaqty azamaty ne bary otyz bes-aq jasta (1943 jyly) qaıtys bolyp ketti», – dep kúńirene eske alady.

Elisqan ómirinde úsh áıel alǵan adam. Elisqannyń alǵashqy jary Zúbaıda men eki uly ákesi Álipti qyrǵan alǵashqy qyrǵynda kóz jumdy. Sarbas Zaıyptan týǵan Raıhan Pákistanda Elisqannan buryn aýrýdan qaıtys boldy. Sońynda qalǵan Ámınollahan da ózinen keıin o dúnıege attanyp kete bardy. Jarlary Zaıyp pen Bátımaǵa da sol jerden topyraq buıyrdy. 

Onyń artynda óz kindiginen urpaq qalmasa da, búgingi kúngi Túrkıa-Eýropa qazaqtary atanyp otyrǵan bir áýlet el batyrdyń uryq-juraǵaty esepteledi. Elisqanmen nemereles týysatyn aǵaıyn, el-jurty da ózderin el bastaǵan Elisqannyń urpaǵy sanaıdy. Onyń kúres joly men kósh bastaǵan kósemdigi haqynda Halıfa Altaı, Hasan Oraltaı, Dálelhan Janaltaı, Qyzyrbek Ǵaıratola, Ábdýaqap Qara jáne Shynjańdyq talaı qalamger tilge tıek etti.  Meniń «Qaraly kósh» atalatyn tarıhı romanym da batyrdyń erlik izderi men qaıtpas, qaısar rýhyna arnalǵan. Demek, ózi ólse de Elisqan Álipulynyń rýhy áli ólgen joq. Onyń esimi urpaqtar sanasynda máńgilik jasaıdy.

Beıne Halıfa Altaıdyń «Estelikterim» atty óleń kitabyndaǵy:

Kemeńger aıdyn edi erekshe asqan,

Qajyrly qaıratty edi jalyn shashqan.

Maıtalman bilimdi edi bir danyshpan,

Jetkizgen  eldi bastap ol alystan.

Tózimdi aqyl tapqysh batyl edi,

Júrekti, qoryqpaıtyn batyr edi.

Marqumnyń ózi ólse de aty ólmeı,

Tarıhtan oryn aldy aqyr endi, – degenindeı boldy.

Halıfa Altaıdyń atalǵan «Estelikterim» atty kitaby 1980 jyly Túrkıada Stambýlda jaryq kórer aldynda, kitapqa Hamza Ushar Shómishbaıuly «Ardaqty azamat Álipuly Elisqan» atty alǵy sóz jazypty. Onda mynadaı joldar bar edi:

«Tujyryp aıtqanda, 1935-jyldarda Ana jurttan shyǵyp Anadolyǵa jetip kelgen kóshtiń jolǵa shyǵýyna, sebepshi bolǵan ardaqty azamat Álipuly Elisqan bolmasa, nemese bastap shyqpasa, bul eldiń Úndistanǵa, sondaı-aq Túrkıaǵa jetip kelýi múmkin emes edi».

Elisqan qaıtys bolǵannan keıin qalǵan eldiń esi shyǵyp, tus-tusqa tarydaı shashyla bastaǵan tusta, 1951 jyly Qalıbek Hakim, Qusaıyn táıji, Soltanshárip táıji, Dálelhan Janaltaı, t.b. lar bastaǵan ekinshi kósh olardyń izimen Gımalaı asyp Pákistan topyraǵyna jetken edi.

Bul habardy estigen Halıfa Altaı Ǵaqypuly, Qusman táıji Zaıypuly, Áteıhan Bilgin Qaısauly sıyqty el adamdary olarmen baılanysqa shyǵyp, eki jaq ushtasa otyryp, kóshtiń betin Túrkıaǵa burdy.

Osy oqıǵalar negizinde halyq jadynda ańyz ben aqıqat arasynda «el bastaǵan Elisqan» degen at qaldy. Túrkıaǵa kóshý ıdeıasyn alǵash ret ortaǵa qoıǵan da sol bahadúr edi.

Keıinnen kósh tarıhyna qatysty kóp kitaptar jazyldy. Alaıda Elisqannyń ómirine qatysty tikeleı shyǵarma jazylmaǵan edi. Allanyń qalaýymen sol mindetti oryndaý bizge buıyryp, «Qaraly kósh» atty tarıhı roman jazdym. Kitap Qazaqstanda úsh ret, Túrkıada bir ret (túrik tilinde) basyldy.

Shyndyǵynda da Alla Taǵala elim, jerim dep kúresken shahıttik ómirdiń ıesi Elisqan Álipulynyń esimin altyn áriptermen jazyp tarıhqa tańbalady. Onyń aty ádebıetterden, tarıhı kitaptardan oryn aldy. Týǵanyna 110 jyl tolýy baılanysymen artynda qalǵan eli batyr kóshbasshysyn emirene eske aldy. Batyrdyń urpaqtary Qytaıdan, Qazaqstannan, Eýropadan jınalyp Túrik elinde bas qosty. Ǵylymı konferensıalar ótip, quran hatym baǵyshtalyp, as berildi.

«Er ózi úshin týyp, eli úshin óledi» degen ataly sóz dál Elisqan Álipulyna arnalyp aıtylǵandaı bolady. Halqy barda, artta qalǵan el-jurty barda ol bizdiń aramyzda máńgi tiri.

 Qazaq ulty – búgingi Qazaqstan atty memleketi barlyǵy úshin baqytty. Bul jalǵyz Elisqan ǵana emes, myńdaǵan bozdaqtardyń qandy kúresi men úmit-armanynyń jeńisi men jemisi. Ózi jete almasa da halqy jetken muraty, belesi. Sondyqtan da keıingi býyn erkindiktiń, táýelsizdiktiń qadirin tereńdeı túsinip, ony máńgilik qorǵap ótýi kerek. Táýelsizdik jolynda basyn báıgege tigip, sheıit bolǵan batyr babalardyń erlik rýhy – urpaqqa ónege! 

Jádı SHÁKENULY

Jazýshy

Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń,

Eýrazıa jazýshylar odaǵynyń múshesi.

Halyqaralyq Shyńǵysqan akademıasynyń akademıgi